Józef Banach urodził się 7 marca 1904 r. w Biegonicach jako trzecie dziecko Wawrzyńca i Karoliny z domu Potoczek. W późniejszym czasie jego rodzina powiększyła się jeszcze o jedenaścioro rodzeństwa. Po ukończeniu szkoły powszechnej pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa.
W 1920r. zatajając swój wiek wstąpił do wojska jako ochotnik i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończonej kampanii przez krótki czas pozostaje w domu. W 1923 r. zgłosił się na ochotnika do 1 Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu. Otrzymał przydział do służby łączności. Szkołę podoficerską ukończył w stopniu kaprala, a następnie odbył kurs doskonalenia podoficerów funkcyjnych w Zegrzu. Po ukończeniu kursu został podoficerem zawodowym awansując kolejno do stopnia starszego sierżanta, a równocześnie pełniąc w pułku funkcję instruktora łączności. W marcu 1939r. został przeniesiony do 2 Pułku Piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza „Karpaty” (1 Batalion „Dukla”).
Po wybuchu wojny brał udział w boju pod Duklą z 8 na 9 września 1939 r., następnie w walkach odwrotowych. 19 września 1939 r. na rozkaz dowództwa przekroczył granicę węgierską i wraz z innymi żołnierzami został internowany.
Będąc specjalistą łączności już w grudniu 1939 r. został ewakuowany do Francji przez Jugosławię i Włochy, gdzie został skierowany do Centralnego Ośrodka Formowania Wojska Polskiego w Coetquidan (Brytania). Po weryfikacji i przeszkoleniu 22 lutego 1940r. został przydzielony do 1 Dywizji Grenadierów. W połowie kwietnia 1940 r. starszy sierżant Józef Banach został przerzucony wraz z dywizją do Lotaryngii. Po rozpoczęciu ofensywy niemieckiej brał udział w walkach na linii Maginota (Altviller, Lenning). Po ciężkich bojach w dniach 17, 18 czerwca 1940 r. na kanale Marna-Ren pod Lagarde – wobec całkowitego załamania się oporu wojsk francuskich i olbrzymich strat – 1 Dywizja Grenadierów została rozwiązana. Największe straty poniósł 2 Pułk Grenadierów - aż 80% stanu osobowego i śmierć dowódcy pułku.
W starciu tym starszy sierżant Józef Banach został ciężko ranny i z pękniętą przeponą dostał się do niewoli niemieckiej. Po podleczeniu został osadzony w obozie jenieckim Stalag VD w Stasburgu.
W 1941 r. uciekł z obozu i dotarł do Lyonu, a następnie do Auch w Gaskonii gdzie nawiązał kontakt z konspiracyjną organizacją kierowaną przez II Oddział Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Londynie. Zajmował się przerzutem żołnierzy polskich do Wielkiej Brytanii.
Oficjalnie został zatrudniony od 20.01 1942r. w PCK w Lyonie w Kartotece Jeńców Wojennych. Pełnił konspiracyjną funkcję - Komendanta Grupy Podoficerów przeznaczonych do ewakuacji. Kilkakrotnie był kurierem i przewodnikiem na trasie Lyon- Marsylia.
W dniu 16.06.1942 r. wyrusza z ostatnią grupą 12 osób (w tym wachmistrz Lubecki i podchorąży Jan Lipski) z Lyonu do Marsylii, skąd łodzią rybacką( komendant kpt. Krajewski) wypływają w morze, a następnie przejmuje ich brytyjski niszczyciel i transportuje do Gibraltaru. Po miesięcznym pobycie został zaokrętowany wraz z większą grupą polskich żołnierzy na brytyjski statek Narakunda i w konwoju dotarł do Anglii.
W dniu 4 sierpnia 1942 r. starszy sierżant Józef Banach zameldował się w polskiej Komendzie Uzupełnień nr 1 i po ponownej weryfikacji i przeszkoleniu już jako starszy wachmistrz z dniem 18 sierpnia 1942 r. został przydzielony do 1 Dywizji Pancernej (10 szwadron łączności) dowodzonej przez gen. bryg. Stanisława Maczka. Stacjonował w Szkocji, gdzie wraz z Dywizją przeszedł półtoraroczne intensywne szkolenie na nowym sprzęcie dostarczonym w 1943 r.
Z początkiem 1944 r. Dywizja wchodzi w skład 23 Grupy Armii (dowódca marszałek Bernard Montgomery). W dniach od 29 lipca do 4 sierpnia 1944r. Dywizja wyładowuje się na plażach Normandii pod Arromanches i Courseulles (wchodzi w skład 2 Korpusu 1 Armii Kanadyjskiej). Do walki wchodzi w nocy z 7 na 8 sierpnia 1944 r. i wraz z 4 Dywizją Pancerną uderzają czołowo na kierunku Cean Falaise na 5 Armię Pancerną gen. Seppa Dietricha. Następnie star. Wachmistrz Józef Banach walczył kolejno:
- 8 sierpnia do 6 września 1944 r. – pod Cean Falaise, Abbevilie (Francja)
- 6 września do 16 wrześniań 1944 r. – pod Ypres, Roulers, St. Nicholas, Stekene (Belgia),
- 16 września do 22 września 1944 r. – Koewacht, Axel – Hulst (Holandia),
- 28 września do 2 października 1944 r. – Merxplas, Baarle – Heide (Belgia),
- 3 października do 8 listopada 1944 r. – Baarle – Nassau, Glise, Breda, Moerdijk (Holandia),
- 9 listopada do 8 kwietnia 1945 r. – nad rzeką Mass (Holandia),
- 14 kwietnia do 8 maja 1945 r. – Kusten Canal, Aschndorf, Papenburg, Ihrhove, Leer (Niemcy).
Po awansie do stopnia chorążego Wojska Polskiego pełnił służbę w 1 Dywizji Pancernej do 19 kwietnia 1947 r., która wchodziła w skład brytyjskich sił okupacyjnych w Niemczech. Stacjonował kolejno w Wilhelmshaven w rejonie Oldernburga, Hannoweru, Soltau, Minster, Walsrode.
Został zdemobilizowany z dniem 12 sierpnia 1947 r. i zatrudniony w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia w Anglii do dnia 25 sierpnia 1949 r.
Początkowo pozostawał bez pracy, jednak nie wrócił do Polski (gdzie żyła jego żona) z obawy przed prześladowaniem. Zamieszkał w Derby, gdzie zaczął prowadzić małą restaurację. Na zapleczu ożywioną działalność prowadziła organizacja byłych żołnierzy 1 Dywizji Piechoty, których często odwiedzał generał Stanisław Maczek.
Oprócz pracy zawodowej i działalności w organizacji kombatanckiej Józef Banach uczył języka polskiego dzieci miejscowej Polonii w Szkole Polskiej w Derby. Życie polskie w Derby toczyło się nierozłącznie z życiem polskiej katolickiej parafii. Jej początek to 1948 rok, kiedy do osiedlających się rodaków, głównie po demobilizacji wojska, przyjechał z religijną posługą ks. Józef Lepich.
W 1949 roku powstało tam Polskie Stowarzyszenie Katolickie. Jednym z jego pierwszych działaczy, a jednocześnie prezesem został Józef Banach. Rozwijało ono działalność religijną, narodową i społeczną, a także organizowano większe zebrania towarzyskie. W jego gronie zrodziła się idea stworzenia ośrodka religijno-kulturalnego. Cel ten zrealizowano dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu wielu rodaków z ks. Herbertem Gatnarczykiem i Józefem Banachem na czele. W zakupionym okazałym obiekcie przy 18 Kedleston Road, powstała duża sala pełniąca rolę kaplicy, a okazyjnie służyła m.in. uroczystościom religijno-patriotycznym i kulturalnym, umożliwiając częstsze i większe spotkania rodaków.
Józef Banach za swą odwagę, męstwo i służbę dla innych został odznaczony wieloma medalami w tym: Złotym Krzyżem Zasługi, Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Medalem Wojska Polskiego, francuskim Croix de Guerre, Brytyjską Gwiazdą 1939-1945, Medalem Wojny 1939-1945. Józef Banach zmarł nagle w wieku 67 lat, 10 maja 1972r. w Derby i tam został pochowany. Fragment z płyty nagrobnej Józefa Banacha w Derby: „Zachował Wiarę Ojców, Służył Wiernie Ojczyźnie i Rodakom”.
Na cmentarzu Komunalnym w Nowym Sączu, na grobowcu gdzie spoczywa jego żona, jest również symboliczna tablica nagrobna Józefa Banacha.
Bibliografia:
Attenborough R., O jeden most za daleko, 1977, https://www.youtube.com/channel/UCt8g8GNR-9cF0tun3uOiuiQ.
Mordawski Z., Józef Banach (1904-1972), [w:] Rocznik Sądecki, 2004, t. 32.
Rozmowa przeprowadzona z młodszym bratem Józefa – Stanisławem Banachem, 2.02.2002.
